Актуелности

10
Dec
2021

Разговор со Лилјана Дирјан

ПРАШАЊА – РАЗГОВОРИ – ОДГОВОРИ

Лилјана Дирјан (1953, Скопје – 2017, Скопје) е поет, раскажувач и преведувач. Дипломирала на Филолошкиот факултет. Долги години била главен уредник на неделникот „Жена“, а потоа работела во Министерството за култура на Р. Македонија. Една е од основачите и уредничка во регионалното списание за литература „Сараевски тетратки“ (Сараево, БиХ).

Книги поезија: Природна појава (1980), Жива мера (1985), Пелин поле (1989), Champ d’apisinthe (на француски јазик, Est/Quest Internationales, Париз 1996), Тешка свила (1997), Cocoons (на англиски јазик, Тенеси, САД, 1999), Schwere seide (на германски јазик, Берлин 2000), Приватни светови (2007; Цетиње, Црна Гора, 2009), Светот, мојот брат (избор, 2009, том 76, Македонска книжевност во 130 тома), Heavy silk (избор на англиски, француски и германски јазик, Струшки вечери на поезијата, 2010), С невидим сокол на рамото (избор, Софија – Скопје, 2011) и Концерт за мирис и оркестар (избор од творештвото, прир.: Никола Гелевски, 2020).

Прозни книги: Снег за двајца (2011) и постхумно – Вагон-ресторан (2020).

Колумни и патописи: Саѓе врз снегот (2007).

Награди: ,,Студентски збор“ (за Природна појава, 1981) и ,,Браќа Миладиновци“ (за Жива мера, 1985), а за книгата Приватни светови е номинирана за наградата „Балканика“ (2008).

Застапена е во многубројни антологиски избори на современата македонска поезија.

Нејзините книги се преведени на повеќе светски јазици.

*

Лидија Капушевска-Дракулевска: Да се има Лилјана Дирјан за соговорник, тоа е, несомнено, посебно задоволство и уживање, но едновремено и голема одговорност, предизвик со доза на зазор. Кога размислувам за творечкиот профил на Лилјана Дирјан, за тоа како најсоодветно да ја претставам пред читателите на реномираното списание Културен живот, некако спонтано ми се наметнува нејзината визија за стоногалката од истоимениот прозен запис (Снег за двајца), кој во целост гласи:

 

О, стоного-играорке, танцувачке!

Со својот танц в шумата – ти си восхит!

Не слушај ја, те молам, грдата жаба, кога те тера секој свој чекор да им го објаснуваш на овие бездарници наоколу! Заборави ги нив, играј со своите сто нозе, играј сѐ што знаеш, користи ги, божем се илјада!

Не предавај му се на сомнежот, имаш ти нешто толку ретко, степувај, танцувај, врти се наоколу, можеш ти да бидеш насекаде, со олку чевличиња! Ако застанеш да им објаснуваш како го правиш тоа, ќе ги загубиш волјата, ритамот..., но и танцот ќе заборави на тебе.

А во шумата, и на небото над тебе, илјадници пигменти на црвеното, жолтото, зеленото, ’рѓосаното, ултрамаринот.

Мноооогу инструменти и звуци на вечната филхармонија.

 

Овој прозен запис го доживувам, метафорички, како автопортрет на Лилјана Дирјан. Творечкиот порив, тој танц во „куќата од зборови“, во многу нешта наликува на танцот на стононогалката, пред сѐ, затоа што е природна појава. Токму така го доживувам и Вашето поетичко кредо – како поетизација на обичното, навидум баналното, толку прозаично секојдневие што крие илјадници стапици, толку многу дилеми и „неименливи“ нешта, како што вели Бекет. Можеби грешам, но и Вие самата декларативно изјавувате: Светот, мојот брат, по аналогија на Пастернак и неговата синтагма – „сестрата моја, животот“. Може ли да ни кажете нешто повеќе за Вашиот начин на восприемање на светот и за тоа што Ве возбудува и го провоцира Вашиот творечки ерос?

Лилјана Дирјан: Токму утрово, а денес е 7 јуни 2012 година, се разбудив со помислата дека боите мирисаат, а мирисите може да се чујат. Она мало џунџуле има толку интензивен портокалов глас и ако му се доближиш, може да се чуе како пее, додека гласот на славејот од гранката на дуњата ми замирисува на нешто виолетово-зелено. Од гласот, наутро му блика изворска вода, свежа и проѕирна. Славејот е кладенец што пее. Да побудалиш од радост кога ги поврзуваш овие две нешта, во ова неповторливо, јасно и чисто јунско утро. И тогаш, времето на душата го гушнува времето на телото. Како нешто меѓу Мене и Мене и Тебе и Тебе. И најпосле меѓу Мене и Тебе. За да потрае. Така е можеби од почетокот на светот. Од првото утро на светот. Сѐ е во некаков однос, во давање и примање.

Јуни е месец на големи овошни походи. Најпрвин доаѓаат петте црвени радости: јагодите, црешите, вишните, малините, рибизлите. По нив: белите рибизли, дудинките, кајсиите, праските, петровките, крушите. Таков овошен празник е и месецот август, кога зреат во сите нијанси на виолетовото: сливите, капините, боровинките, грозјето. Па жолто-црвените медено осончани смокви, нектарските дињи (кога на пазар ми продаваат дињи што ги нарекуваат „ананас“, се кинам од смеење) и најпосле кралицата на летото (или по најново „Мис на летото“) – лубеницата.

Сите овошја се деца на сонцето.

Творечки ерос? Тоа е кога копнеам по мојот имагинарен овоштарник, некаде далеку од градот, со мала куќичка, покрај вода. Така е откако знам за себе. Во мојот овоштарник има речиси сѐ. Некои стебла ги посадил дедо ми, некои татко ми, некои засадив и јас. Во него ќе оставам доволно место за новите садници на син ми. Ви велам, Лидија, имагинарен овоштарник, и приказнава веднаш станува некако тажна. Во реалноста јас немам вистински овоштарник, ниту куќичка покрај вода. Затоа, каде и да одам, сѐ некои туѓи овоштарници и куќички крај патот стануваат, во часот на средбата, привидно за миг и мои. Поминувањето е толку брзо што не успевам ништо да сработам, ниту да ги скастрам фиданките на пролет, ниту да окопам околу стеблата, ниту во мигот на зреењето да скинам плод. Знаејќи го тоа, тие ме напуштаат. Тоа се повторува и со следниот овоштарник крај патот. Само некаде со крајот на окото успевам да го фатам мигот на средбата и мигот на разделбата. Сѐ во едно. Брзо доаѓање и уште побрзо заминување. Копнежот бучи. Овошните дрвја цутат, пчелите работат во две смени. Стеблата и цутовите и стеблата и плодовите се додржуваат, знаат кои се, ја негуваат (без разлика на времето и невремето) својата исконска овошна меморија. Никогаш, ама баш никогаш една цреша не се разбудила како слива. Цветот ѝ е бел и мирислив, свилен и треперлив. Врне бехар, велат Босанците, кога ќе дувне ветерот. Стеблото го исполнува тоа што цветот го ветил. Сѐ станува посериозно. Возрасно.

Сѐ наеднаш добива тело. Тоа е црвено, портокалово, жолто, тркалезно, малечко, големо, обло, валчесто, сочно, сјајно, мазно, слатко, освежително. Ако телото го држи овошјето, тогаш овошјето го држи телото, прочитав некаде (како тоа, „некаде“, па каде ако не кај мојот сакан Бела Хамваш, тамууу), и тоа е тој вистински миг, тој ерос на сонцето и слаткоста. Тоа е мигот кога на своето тело можеме да му подариме овошно тело. Господе, а дали Поезијата има тело? Какво е ова прашање, па секако дека Поезијата има тело, зашто има очи, нос, уста... Да си одбереме овошен час, или овошен ден, и да му дадеме на нашево тело да го прими, да го освежи, за да може да мечтае и да се вљубува во сончевата преобразба...

ЛКД: Не случајно, на едно место во Снег за двајца, ќе речете: „Убавината е почеток на стварноста“. Вие сте голем поклоник на Убавината во секој домен на живеењето, не само во книжевното творештво, иако верувам дека кај Вас и не постои некоја голема разлика меѓу принципите на творењето и принципите на живеењето, за што, впрочем, сведочат и Вашите повеќестрани интереси и облици на креација: од пишувањето како примарна вокација, преку сликањето на свила или готвењето, тој концерт за мирис и оркестар (како што гласи насловот на една прекрасна песна во книгата Приватни светови), сѐ до уредничката политика во првото женско списание во Македонија – Жена или оригиналниот поетски перформанс „Јадеме книги“, итн. Дури и во Вашата „Арс поетика“, со која започнува книгата Приватни светови, правите чудесна аналогија помеѓу стихот и „златниот мед и блескав кремлив путер“ што толку примамливо ги дразнат сетилата со својот сладок вкус уште пред да бидат ритуално понудени „на подавалник со лажичка и чаша студена вода“! Од каде таа потреба да се минуваат границите од еден до друг облик на израз? И каде е Лилјана Дирјан најмногу дома, во која кујна најволно сака „да готви“ таа?

ЛД: Кога пред некои триесетина години се вратив од Париз, каде што престојував доволно долго за доживотно да се „навлечам“ на светлината и „париското сино“ (дали се заситив?), покрај книгите што ги купував одделувајќи пари од скромната стипендија со која живеев, во мојот куфер (попрво куфери, зашто тогаш патував со воз и можев да се вратам со колку сакам багаж, а најмногу работи понесов во срцето и во душата, каде што ни еден цариник не можеше да буричка), освен некои женски парталчиња, најмногу место зафаќаа разновидни шишенца со зачини, кои ги откривав по зафрлените рафтови на кинеските, арапските, индиските продавници. Си го носев со себе штотуку откриениот свет на мирисите: бојата на жолтиот шафран од Џајпур, стапчиња цимет, свежа ванила, зелениот бибер од Гвајана, и којзнае уште колку такви чудесија. Од мојата сосетка, студентката по сликарство Ким Јонг од Јужна Кореја, ги научив основните начини на кинеската (во случајов и јужнокорејска) кујна. Ја научив едноставноста на готвењето. Композицијата на зачинување. Од Париз, во осумдесеттите, учев сѐ и сешто, одејќи пеш кон музеи и галерии, по антикварници, периферни пазари и „болвини“ пазари (таму за првпат видов еден огромен дрвен сандак во кој, во слама, беше сместен цел порцелански сервис за 60 лица и не можев да се начудам како останал сочуван до најмалиот филџан за кафе, веројатно од некој француски замок, во кој биле населени духови, а тие не го искршиле, зашто духовите не „јадат“), па тие индиски дуќани што мирисаа на пачули и кардамон, за првпат пробав свежи остриги, туниски кус-кус, шпанска паеља...

Влегов во многу ателјеа (а во едно дури и живеев, кај нашата Евгенија Демниевска), правев со часови интервју со Дадо Ѓуриќ (на ѕидот, дома, сè уште ми е неговиот минијатурен цртеж со туш, на кој има едно мало негово „монструмче“, а под него пишува „на Лилјана, кога не можев да ѝ нацртам лисица“). Ја открив, кај метрото Одеон, во малечката уличка што во името го содржи и зборчето „принц“, мојата прва ерменска книжарница, ерменските букви, таа моќна музика на сферите, филмовите на Параџанов (особено, филмот во кој експлодираат калинките „Сајат Нова“) и неговата моќна поезија. Светот немаше крај, зашто бев во неговиот центар. Очите не можеа да ми се наситат. Ништо не запишував, за да не го забавувам гледањето, попрво зјапањето. Постојано си велев: Еј, Лилјана, ова запомни го, ќе му се вратиш кога и да е... Почнав да помнам, како неписмен човек, улици, квартови, делчиња од фасади, мемливи и застоени цркви, чадот од марихуана од еден кубански клуб, жената што среде полноќ по Плас де Конкорд (Place de Concorde) влече куфер и силно липа, па она рано утро кога случајно од улицата Сен Мишел се најдов на улицата Бушери и ја открив култната книжарница „Shаkеspeare and Company“ (и внатре како навистина да беа сè уште гласовите на Хемингвеј, Фицџералд и Џојс, како што прикажува, толку години подоцна Вуди Ален во најновиот филм, „Полноќ во Париз“) и едни изложени за продажба, сосема износени чевли, пред кои стоеше ливче на кое пишуваше „48 франци“, среде старо издание на „Кралот Лир“ и „Хамлет“. Мирисот на топлите кроасани со путер и мармалад од малини. Големи крофни полни воздух. Витрината на една преубаво аранжирана слаткарница, во која пред едно толку необично мало колаче во излогот беше испишано името на готвачот и пишуваше „Creation de...“ (a дома ги оставив сочните анонимни тулумби удавени во шербет и една оса дрогирана од сладост).

Онаа една вечер во ноември 1981 кога случајно, талкајќи, се најдов среде мала уличка во близина на Сорбона, каде што имаше многу млади, кога поим немав дека токму таа вечер се бројат гласовите од кои зависеше дали стариот Жискар Дестен или новиот, социјалистот Митеран, ќе стане претседател на Франција. Тогаш еден студент со мегафон се качи на кровот на едно пежо и викна „Да живее Франција, да живее новиот претседател на Франција, Франсоа Митеран“. Почнаа да пукаат на сите страни тапи од шампањско и да се делат стаклени чаши. Почна едно масовно гушкање, пиење и наздравување. Го испуштив последното метро таа вечер, се налевав од тоа „бесплатно“ шампањско, се изнасмеав на сѐ и сешто, оти шампањското е многу весело вино. Разменив едно чудо адреси со луѓе со кои никогаш потоа ни јас им пишав, ниту тие мене ми пишаа. Општа еуфорија, пијанство. Само знам дека кога на пладне станав од спиење, а легнав утрото, главата не ме болеше и знаев дека пиев нешто како еликсир за радост. Кога предминатото лето, со ногата во гипс, ја читав големата биографија на Маркес, од Жерар Мартин, ме чекаше вистинско откритие: Маркес, лично, му раскажува на биографот како таа иста ноќ, меѓу сиот тој свет, речиси до сабајле се опивал со народот, славејќи ја победата на својот пријател Митеран. Читав, па толку се возбудив што заборавив на онаа тешка чизма од гипс, сакав да скокам од радост, зашто ме потсети на нешто што го бев речиси заборавила. И си помислив, по триесетина години, дали Маркес ми бил свртен со грб, можеби сум му подала од оние чаши што едни на други си ги подававме, можеби бил на неколку метра, кај она камионите од кои се истоваруваа пакетите со нови шишиња, дали беше можеби оној црномурестиот што ми запали цигара... или (најверојатно, сепак имаше речиси илјада луѓе) само сме се разминале во просторот (ама не и во времето), тој, мојот сакан писател, и јас, Лилјана, со едвај една книга песни, ама во Париз, пред куќата на Митеран... Литературата, книжарниците, предавањето на Мишел Фуко, каде што успеав да влезам во преполнетиот амфитеатар на една од Сорбоните, па предавањето на како ли се викаше, сега веќе не знам, професорот, за првпат чуената од него Фрида Кало, па барањето во библиотеката на Бобур книги за неа... Музиката (ова, навистина нема крај), филмот (таа слатка темница на киното „Космос“ и екранот, и јас сама во цел ред, во 3 попладне), за првпат во живо видени Џексон Полок, Зао Ву-Ки, Хокусај и уште најмалку 360 галерии што ми ги откриваше занесениот и страстен сликар, мојот пријател Митко Манев, уличните гозби и промоции на исто толку видови сирења и пенливи вина, разните улични пејачки што го имитираа гласот на Едит Пјаф (и нејзиниот вистински, кој од касетата во мојата соба ја довикуваше „Химната на љубовта“, и јас го отворав прозорецот ширум за да се разнесе до небото нејзиниот глас што пееше: „Синото небо ќе ни биде дом“ (еве сега ја побарав на www.youtube.com/watch?v=sLBuErkHJ9c). Во меѓувреме, илјадниците емигранти по периферијата ровареа во купишта касети растурени во пластични кошници, барајќи ја копијата на копијата, за само 5 франци парче, сосема во стварноста присутни. Со чевли од железо приклештени за земјата. Далеку од небото на Пјаф, далеку од морето на Сен Џон Перс...

Предолго, еве, Лидија, Ви зборував за Париз, а речиси ништо важно и не кажав. Само парченца од сеќавања, разнобојни камчиња, а сепак од нив, во мене се направи и сѐ уште се создава таа некоја слика, музика, тие бранови што ми удираат пред погледот од слики, вода, возови, цвеќиња, разговори, и навистина нема ни почеток ни крај. Потоа дојдоа многу други градови и земји, мориња, индии, малезии, сингапури, израели, туниси, египти, и стотина македонски села (и секогаш жалам што си немам свое село), сите тие разновидни интереси што ги спомнувате, кои ја хранеа и сѐ уште ја хранат мојата љубопитност, мојата природа. Што сѐ може да се направи од зборовите, што сѐ може да соберат очите, да направат рацете. Го исполнив аманетот на баба ми Ленка: „Уште еден занает да научиш, нема да ти е на одмет, ама занает“. И еве, го исполнувам, затоа што бојам и сликам на свила, го совладувам садењето ароматични билки, се грижам за лавандата и жалфијата во градината, готвам со инспирација и уживанција, а многу радост ми е и мигот кога ставам патики и ајде кон шумите и планините со мојот Богомил, во „лов“ на печурки. Научив многу работи од човекот на мојот живот. На пример: да ја разликувам смртоносната пантерка од amanita caesarea, кралицата на сладоста.

Еве, да Ви кажам и за домата. Најпосле, најмногу сум дома кога сум на пат, на друм, во брод, среде море, на острови, во лето, кога жежипечи дограмаџии цел ден стругаат по боровите, кога осите се лепат за шишињата со сок, кога морето има бранови, а јас сум во нив (кога пливам во тоа полно-сино), кога патувам со воз, кога пијам вода од крајпатни чешми и се полевам на главата со некакви заборавени тенеќе лончиња. Кога можам за тие што ги сакам да зготвам нешто финко. Кога во топла летна ноќ отворам студено вино мускат, и ние неколкутемина на терасата гледаме како низ тревникот светулките си направиле корзо, а ѕвездите се симнале поблиску.

Кога син ми ми спомнува некои автори филозофи за кои сѐ уште не сум чула.

Најмногу сум дома кога телевизорот не е вклучен, кога нема фудбал, ни серии. Кога во сосема суредена куќа од моите раце, сѐ мириса на чисто, па така папсана од домашна работа, најпосле отворам нова книга и по 3-4 часа ми се плаче зашто утре не е неработен ден за да можам да си останам дома и само да си читам.

Најмногу сум дома кога молчам. Кога долго се одлагам себеси, предолго чекајќи се себеси. Кога едноставно ќе ми стане неподнослив овој и ваков живот на копно. Тогаш само сакам да си ги ставам моите износени фустани и џемпери во оној стар куфер, да ги положам врз нив папките полни чкртаници (и моето мало, да не заборавам, апаратче за еспресо) и да си фатам некој пат кон морската шир. И во недостиг на море (во пет годишни времиња) се тешам себеси, со обична светла чиста соба (не е тоа дома, тоа е само најмена соба) со прозорци, со поглед (барем во дворот да има чешма)... И да патувам низ зборовите од сабајле до доцна во ноќта, не менувајќи го бродот, купето, не слегувајќи на попатните станици... само така да си седам, да си зјапам, да си молчам, да си запишувам, да си пијам вода од шишето десно од мене и одвреме-навреме да станувам, да се оптегнувам, правејќи си ново мало силно еспресо.

ЛКД: Предизвикот на „Непознатото и на чудесното Ново“ (како што би рекол Бодлер) е видлив и на планот на книжевните жанрови со кои повеќекратно експериментирате и сакате да си играте. Парадигматична во оваа смисла е Вашата најнова, инаку прва прозна книга – Снег за двајца. Освен необичната двојна структура/визура на Отсутниот и на Присутната, потем богатата симболика на сликата на снегот, како и третманот на некои метафизички прашања врзани за животот и смртта, инаку суштествени за секој од нас, оваа книга фасцинира и од аспект на својата жанровска хибридност...

ЛД: Книгата Снег за двајца повеќе ме пишуваше мене отколку јас неа. Многу животни искуства за кои досега ви зборував наеднаш се изместија, останаа некако настрана, за да ѝ отстапат место на Стварноста, која не е секогаш откривање на Убавината, како што беше напишал Емил Сиоран. По педесеттата година се намалуваат тие интензивни сензации што увото и окото ви ги подаруваат во неограничени количества и му отстапуваат место на она нешто длабоко внатре „под градната коска“, полно со насобрана болка, грутка од која не можеш да се ослободиш. Загуба. Загуба на блиски, кои отпатувале во Други светови, ако воопшто така можеш да се утешиш додека го бришеш мермерот на плочата над која е сликата на твојата мајка (со нејзиното, сега порцеланско „сребрено ланче“), додека те гледа (дали те гледа, дали знае дека ти ја гледаш во секој миг кога мислиш на неа), или други мили луѓе со кои си минала часови, денови и ноќи, а сега се „прав и пепел“.

Снег за двајца е мојата неможност да го практикувам писателскиот занает, да пишувам организирано, од почеток до крај. Тоа е искршена, распарчена фрагментарна приказна за Отсутниот и Присутната. Обид да подарам сеќавање и да го продолжам животот на оној кој во „Снегот“ го нарекувам Лазар, кој е на работ меѓу два света, светот на ништожноста (сам да си пресудиш?! Зоштооо???) и светот на оние што остануваат Присутни на овој свет, но еднакво сами и полни со прашања без одговори.

ЛКД: Претпоставувам дека секој чин на креација, оној автентичниот за кој Вие толку недвосмислено се залагате, постојано има потреба од иновација, од оној „демон на немирот“ што лирското Јас –  листокапна во песната „Си одам од тебе“ (Приватни светови) „со последните лисја“ го моли да остане; или, уште: „го мрази совршенството / затоа што е статично“ (Снег за двајца) – можеби оттаму и феноменот на снегот, неговата преодна форма, неедноличност, (нестатичност, што ќе рече живост), моќ на преобразба, единство на полното и празното или присутното и отсутното?!

ЛД: Кога ја подготвував книгата за печат, го повикав мојот драг пријател, инаку графички дизајнер и сликар, Денис Тенев, да ја создадеме заедно „корицата“ на книгата. И тогаш му напишав писмо, кое потоа само по себе некако стана задна „корица“. Тоа најдобро го објаснува мојот „снег“. Па еве го пренесувам она што веќе сум го кажала.

Ако е Тој отсутен, колку е Таа присутна? Можеби ги поврзува само снегот? Паѓањето на снегот. Овие столови на кои седнал снег и се гоштава со снег натрупан на масата. Ти се чини ли ова занимливо за корица за Снег за двајца? Може ли од тука да тргнеме кон неа? Мене ми треба нешто вакво, најблиско до празно-полното, и мислам дека токму снегот го има тоа – боја, своја температура, текстура, тело, видлив е, доаѓа од кај небото, од Горе. Убав е кога го тресеш од капата, те тера да се смееш. Од него се прави Снешко, а ако се легне во длабок снег, може да се прават и деца. Сиот е од кристали и ѕвездички. Кога врз него паѓа сончев зрак, блеска до слепило...

Не е наивен кога го заглавува сообраќајот. Знае да не се стопи со месеци, а некаде е и вечен. Ги сака најмногу врвовите, ама сака да си легне и врз елките. Понекогаш се спушта меѓу луѓето за да им ја исчисти душата од чад и застоеност. Најмногу му се радуваат децата, уметниците и старците. Да го одбереме за оваа празнина – отсутност – присутност... Барај и ти некој убав снег.

Има ли нешто понежно и толку повистинско од овие два празни стола на кои седнал снег и се гоштава со снег? Да пишуваш по тенок снег: снег за двајца, снег без двајца...

ЛКД: Имам впечаток дека Вашето творештво е мошне малку толкувано во нашата средина. Освен извонредните херменевтички студии на професорката Елизабета Шелева, веројатно најдобрата и најкомпетентната познавачка и доследна проследувачка на Вашето дело, мошне ретко некој друг критички се осврнал на она што го пишувате, но чинам дека не сте исклучок во тој поглед, туку дека тоа е општо место, дека кај нас недостига книжевната критика, особено онаа дневната, која би го креирала читателскиот вкус и која би наметнала адекватни вредносни книжевни критериуми. Би Ве замолила за коментар!?

ЛД: Сега, на ова би требала да паднам во тешка депресија. Да се расплачам. Дури и да го сменам тонот на гласот. Да си земам дури и шамиче за бришење солзи. Но, денот е преубав, веќе стасала есента (кога го почнавме овој разговор беше јуни, имаше црвени овошја, зар не, Лидија), одев денес пеш 6 километри од Влае, каде што живеам, до Дебар маало, каде што ми е работата (чиновничка, ама барем пристојна) и собрав неколку први диви костени. Му се радував на утринското сонце, толку благо во ова почетно ѓупско лето. Ова, дали некој критички ги проследува моите книги и зошто не ги проследува, би ми одзело премногу сила за дообјаснување. Од каде да ја почнеш оваа приказна. Од моментот, да кажеме, кога се „укинаа“ културните рубрики со компетентни новинари на културни рубрики (жално е покрај толку дипломирани студенти од катедрата за компаративна книжевност и други катедри, да не им се отворат овие места). Во „Дневник“, на пример, засега најчитаниот дневен весник во Македонија, само пред една година (среќа, изгледа сепак на некој од уредниците му текна, па набрзо ја прекина „иновацијата“) културната рубрика ја споија со естрада. И се нарекуваше „Култура и естрада“. Замислете ја таа ароганција или, попрво, простотилак. Вкупно за рубриката „Култура“ во нашиве дневни весници (без исклучок) се одделуваат една до најмногу две страници. Ако дојде некој платен оглас, се жртвуваат првин „тие“ страници. Поважно е кој пее во некојси ноќен клуб (а секоја т.н. песна ја нарекуваат во истиве весници, замислете „тема“), кој како е облечен, кој ослабнал, со кого е на Фејсбук, што има едикојси во гардероберот, и такви нешта. Нема големи и однапред добро осмислени книжевни разговори (не паметам кога на ТВ сум гледала некое интервју-разговор со македонски писател, а да не е само едно прашање нешто како одговор на анкета). Се случува кога ќе ве повикаат, сепак, да ви пратат по е-пошта неколку општи прашања и ви нагласуваат да им го пратите одговорот по е-пошта, ако може истиот ден до 13 часот, со слика (висока резолуција) „за да не се тормозиме и да доаѓаме до кај вас по вруќинава“. На ТВ, освен кусата и солидна културна хроника на „Телма“, речиси и нема друга емисија за културата, па ни за литературата. Ама, затоа има по 600 минути за шпански и турски серии (не разбрав дали е тоа неделно или месечно, како и да е, ми изгледа стравотно). Еден филигранџија во Стара чаршија ми кажа дека откако се емитува серијата за Сулејман Величествениот, секоја вечер ја гледа внимателно со жена му, таа го држи менувачот на канали, и ја запира сликата, а тој со молив и хартија пред себе се обидува да ги „симне“ оние големи ѓердани и брошови што ги носат во серијата, „правам маф, не стасувам да ги изработам, толку ми ги бараат“. Македонските автори се „невидливи“, со ретки исклучоци, изгонети од рафтовите и излозите на книжарниците, за да има место за евтините бестселери, за тие лигави сурогати што наместо книжевна вредност и мислечки широчини нудат стеснетост, патетика, баналност. Списанијата за литература, пак, ни се посебна болна приказна. Едвај дали имаат кондиција да излегуваат, и ако и излегуваат, тоа се по еден до два двоброја во годината. Нема континуитет, затоа не може да има ни вистинска дистрибуција. Нема, затоа што книжарниците, наводно, немаат место „уште и за списанија“, а во трафиките со жолт печат „а ла Скандал и сл.“ немаат интерес да продаваат вакви некомерцијални списанија. Со толку малку пари со кои располагаме, сите сме ставени на исто дереџе. Ем сме малку, ем сме меѓу себе разединети и испокарани. Објавуваме без хонорар извадоци од најновите книги, преведуваме исто за мали пари, а најчесто за ич, никаде никој не нѐ кани на книжевни читања (се прашувам кога последен пат сум читала своја поезија надвор од Скопје и искрено не можам да се сетам, никогаш за 35 години не сум читала во Битола, Куманово, Штип, Велес, да не зборуваме за Кичево, Тетово, Дебар, Кавадарци, Пехчево, Берово), никој не нѐ кани во гимназиите, средните училишта за да одржиме книжевен час, со еден збор, книжевноста кај нас дваесет години е на маргините, а поезијата, пак, е сосема во аут. Им се темни на издавачите ако кажеш дека имаш нова книга поезија. Изгонета е од весниците, од екраните, радиото... Се плашам, и од повеќето животи.

Сосема во стварноста присутни, а стварноста чезнее за фантазија.

Ова е вака општо кажано, што нѐ засега сите, бидејќи никој кај нас не може ни еден месец да преживее од својот книжевен труд. Сите сме божем некаде (а некои и никаде) сместени, и пишувањето ни е сосема маргинализирано, невреднувано, неплатено. Ми се чини дека сите уметници во Македонија сме на ниво на „аматери“ и „хобисти“. Ама затоа увезените пејачи, „а ла Цеца“ растураат. Полнат стадиони, плоштади, со нив се сликаат градоначалници, се гушкаат и им плаќаат илјадници евра за настап...

А конечно, зошто некој професионално и би пишувал за моите книги и би ги читал професионално, ако нема каде да го објави напишаното, ниту би добил хонорар за својот интелектуален труд. Еден плочкар кога се пазари ти вели дека еден метар квадратен му чини 10 евра „за рака“. Ако веќе не е ни тоа во прашање, можеби едноставно не им се допаѓа моево лице, моето име и презиме, моево семејство, мојата литература. Всушност, можеби не се пишува во Македонија за мене и моиве книги, ама тие се присутни надвор, подалеку од наплатната рампа кај Табановце. По неа, јас сум истата Лилјана Дирјан, писателка што има свои авторски вечери во Хрватско друштво писаца, на најпознатата трибина „Књижевни петак“ во Подгорица каде што по Приватни светови во ноември годинава ќе излезе во превод и Снег за двајца (точно една година по македонското издание), читав свои песни на првата манифестацијата „Стих у регији“, во Загреб и во Риека. Бев повеќепати поканета и на фестивалот „Сарајевски дани поезије“ во Сараево. Застапена сум на најпознатиот книжевен германски сајт „Лириклајн“. Бев поканета и на саемот на книги во Лајпциг. Пролетва бев гостинка во Ужице, на манифестацијата „На пола пута“, каде што одржав предавање на тема: „Писателите кои ги познавам и читам“, стоев и зборував 90 минути, пред стотина прекрасни ученици, и додека аплаузот не стивнуваше, мојот пријател, писателот Предраг Луциќ, рече: „Па ова беше брилијантно одиграна игра, како Барселона – Реал, само што таму се два тима, а ти сама, сега и тука, ти честитам од срце“. Оваа реченица, кажана неформално, ми е поголем дар од условно цела книга т.н. анализа на мојата поезија од ненадарен пишувач. Во тоа исто Ужице, каде што ми објавија книгичка поезија во едицијата „Мала кутија“, Марија Јеремиќ, ученичка во прв клас гимназија, на корицата напиша:

 

Зошто треба да се читаат овие песни?

- Затоа што го приближуваат чувството на едноставното задоволство (загризот на сочно овошје, мирисот на тревата, зелената свила на ветерот...), а потоа и самите предизвикуваат повторно такво чувство на леснотија.

- Затоа што овие песни на секојдневието му даваат ритуален карактер, одново славејќи ги љубовта, природата, допирот, приближувањето.

- Затоа што со фантазија можеме да го видиме секој миг, а притоа да не го смениме.

- Затоа што интимата не е баук.

- Затоа што имаме храброст и во минливите мигови да поставиме неминливи прашања.

 

Може да има и повеќе вакви работи, угодни за суетата, самопромоцијата, ама писателот треба да биде сам, осамен, за да може да пишува. Писателот не треба да се претвора во турист или, не дај Боже, во трговски патник, кој наместо „стока ваква-таква“ да се продава кај ќе стаса, за мала дневница, две-три хотелски ноќевања, вечера и да биде само некаква си писателска квота. И најпосле, одвреме-навреме ме прават среќна оние што читајќи ме, се пронаоѓаат малкуцка и себеси, оние што ме читаат без каков било интерес, од ќеиф, и оние што ми пишуваат повремено е-пораки, СМС-пораки, како и оние неколкумина прекрасни студенти на компаративна книжевност кои, освен што пишуваат семинарски за мојата поезија, понекогаш срамежливо ме канат на кафе.

 Со поддршката и пријателството (тоа вистинско духовно сестринство) на таа раскошна критичарска опсервација на Елизабета Шелева, со неколку искрени пријателки и пријатели, расфрлени низ разни дестинации и адреси по светот, а некои и на само неколку стотина метри (и ти, мила Лидија, си една од нив, знаеш), со студентите како Петар (кој и самиот навлегува со сета страст во книжевноста), со трите другарки од гимназија, Лилјана, Магдалена и Јасмина, со радоста на мајчинството (Борјан, син ми, веќе ги довршува своите мастер-студии), со Богомил, со кого повеќе од триесет години живеам во нашата мала ама топла барака во Влае, мојата поезија и јас не сме осамени.

ЛКД: Вашето дело е поливалентно и освен несомнено читателско уживање, нуди високи естетски вредности кои, искрено верувам, ќе го добијат заслужениот адекватен третман во иднина. Во врска со Вашата творечка постапка, би рекла дека таа ги проникнува визуелното и аудитивното; со други зборови, боите „врескаат“ во Вашата поезија (пурпур, смарагд, тиркиз...), а музичките акорди цртаат незаборавни слики, од типот на онаа фасцинантна завршница во песната за славејот (Жива мера) што „не знае ништо за звучната прашина / што во меѓувреме / како остаток од неговото грло / паднала на шумите / и ги занишала“. Навистина, прекрасна музичка слика за моќта на Поезијата! Како успевате да ги исткаете тие чисти свилени зборови што ги препорачувате во насловот на еден Ваш циклус во Приватни светови?

ЛД: Такво ми е ткаењето. Таков ми е разбојот. Има нешто заедничко во зборот ткаење и пишување. И за да ја поткрепам споредбата, го барам (овој миг) зборчето РАЗБОЈ на интернет. Еве сѐ уште барам. И најпосле читам:

Ткаењето (како и пишувањето, си мислам) е процес на вкрстување на два система на предива, основа и јаток. Основата е збир на паралелно поставени предива кои се движат по должината на ткаенината (текстот е можеби тоа). Јатокот е предиво (кое е моево предиво?) кое минува под и над основните предива и се движи по ширината (на хоризонтот на мислата) на ткаенината. Справата (мојот молив, уште од оние зелени ХБ меки, кои татко ми ми ги носеше скришум од работа, и од оние најпрви тетратки, со тесни широки) со помош на која се врши овој процес, се вика разбој (како се вика Тоа во пишувањето, сѐ уште не знам).

Разбојот (или седењето долго пред хартијата) се смета за една од најважните справи на сите времиња. Го има во повеќе видови, а се разликуваат според конструкцијата (на маса и поден), според техниката на работа (контрабаланс и контрамарш) и според сложеноста на ткаењето што се реализира на него (со две, со четири и со повеќе нишки).

Главни делови на разбојот се: два лоста, вратило на основата, регулатор на густината на потката (позитивен и негативен), превртувач околу кој основата се превртува од вертикална на приближно хоризонтална положба, уреди за создавање вез или дезен, ткајачко брдо, детектор за основа и потка, повлекувач за повлекување на ткаенината, намотувач (валјак) итн.

Разбојот на маса дава исти резултати како подниот, но е ограничен со широчината, должината на основата што може да се постави на него, затегнатоста на основата, а работата на него е значително побавна. Затоа се користи за изработка на потесни и пократки ткаенини (стихови).

Подниот разбој бара користење и на рацете и на нозете при ткаењето. Со нозете (преку подножник и ламела) се поместуваат нишките и се прави зев. Со рацете се манипулира со брдило и брдо и се провлекува совалката со јатокот низ основата. Подниот разбој е поширок од оној на маса, може да се постави доволно долга основа, стабилен е, па на него може да се реализира квалитетна ткаенина (голем роман, не знам, сѐ уште не сум подготвена за толкаво ткаење, за толкава макотрпна работа и трпение).

Контрабаланс разбојот работи така што нишките се движат спротивно една во однос на друга при создавање зев. Овој разбој е познат според големата едноставност на работа и можностите за изведување разни преплети, но може да биде изведен само со две или со четири нишки. (Ах, да, тоа е кога пишуваш во еден здив, забрзувајќи да не ти избегаат сликата и мислата.)

Контрамарш разбојот работи така што нишките се поместуваат независно една од друга. Вака се постигнува поедноставен, поголем поцврст зев. Контрамарш разбојот е современ деловен европски разбој (тоа е кога читајќи туѓ текст ти се вплетуваат твоите зборови, го препознаваш зевот, силата).

На разбојот со две нишки може да се ткае преплет платно и многу варијации на платно постигнати во текстурата, со вплеткување на основата, подигнување на основата на штица и сл. На ваквиот разбој може да се ткаат таписерии (кога хоризонталата се вљубува во вертикалата, кога грее сонце и врне, кога „мечка се жени“).

Ткаењето е сложена работа (а пишувањето? Зошто некогаш со денови не сум во состојба ни ред да напишам?). Пред тоа волната поминува низ неколку фази. Се почнува со предење на вретено (еве ја меката волна на сонот, ноќната смена), потоа испредената волна се бојадисува (го сакам морето на тиркизот, ја сакам тревата, скокот на еленот, бојата на белото мускат грозје, гласот на еден човек, кој патува преку океаните до слушалката потпрена на моето десно уво, зборот „како си“), па се врши мотање на волната во клопчиња, па на стапчиња. Пред ткаењето, материјалот се влече 30 и повеќе метри (понекогаш и со месеци да сновам не ми е доволно). Волната се намотува на вратило. Од едниот крај се навлекува на нишките и брдото, а другиот крај влегува во второто вратило. Дури потоа ткаењето може да почне (еве, мили Боже, јас пак пишувам, ткаам).

Во Романса на француското ткаење, Родиер вели: „Низ сите времиња, патот на ткаењето е пат на вистинска цивилизација... и таму кај што разбојот се задржал, ноќта на варварството исчезнала“ (така е, потпишувам. Ми бучи тоа во ушите „Ноќта на варварството исчезнала“, ла, ла).

Големиот Гете: „Ткаењето е највеличествена уметност, која вистински ги издвојува луѓето од животните“.

Рабиндранат Тагоре кажал: „Во производите на рачниот разбој (ох, прсти, прсти, вие што го држите моливот, лажицата полна мед) нашла свој израз магијата на живите чувствителни човечки прсти, а неговото пријатно чукање е во хармонија (разбојот нека чука, ама прстите нека галат. И тој допир нека зафати длабински, до таа највнатрешна присутност, до најдлабокото место во душата и потоа нека исплива до самата површина на кожата што ја галам) со музиката на животот.

Разбојот е присутен и во македонската народна и уметничка поезија. Една од нив е народната „Марие, дилбер бела Марие“:

 

Марие, дилбер бела Марие,
Марие, дилбер бела Марије,
што кротко ткаеш ле, ем плачеш,
што кротко ткаеш ле, ем плачеш?

Дал’ ти е разбојот расипан,
дал’ ти е разбојот расипан,
ил’ ти се нишките скинати,
ил’ ти е брдото скршено?

Нит’ ми е разбојот расипан,
нит’ ми е разбојот расипан,
нит’ ми се нишките скинати,
нит’ ми се нишките скинати.

Нит’ ми се нишките скинати,
нит’ ми се нишките скинати,
нит’ ми е брдото скршено,
тук’ ми е либето далеку.

 

Го читам овој текст погоре и (допишувам) го чувствувам како подарок „од некаде“. Ти благодарам, интернету, спасителу. Да, сакам да ткаам светови од зборови, бои, мириси, чувства, искуства, болка, радост, ерос. Мојот текст, внатрешниот, тогаш си наоѓа свои содружници. Така некако. Се препознаваме. Еднаш исткаено, уште еднаш преживеано, повторно отсонувано. И потпишано.

ЛКД: Вие умеете и да се качувате „како бршлен по ѕидовите на сеќавањето“ – како што ќе речете на едно друго место во истата книга (мислам на пред малку спомнатата, Приватни светови). Сеќавањето е клучна одредница на Вашето творештво, како личното (трескавично, тегобно, болно...), така и колективното. Оттаму и оние многубројни митски и библиски валери, оттаму и Озирис или Ламјата на Свети Ѓорѓија, опеани со „шеесет килограми женственост/нето женственост“, според стиховите на Јехуда Амихај употребени како мото во Вашата песна „Стариот Завет, повторно“ (Тешка свила). Сакам да укажам на специфичниот исчекор во поглед на третманот на добро познатите мотиви од светското културно наследство, односно на специфичниот „point of view“: наместо јунакот Свети Ѓорѓија, кај Вас акцентот е ставен на Ламјата. Ова е интересна постапка, позната во европската и во нашата национална традиција; имено, да се сетиме на Рилкеовите поетски визии на Леда, или на Евридика, односно на антологиската песна „Орелот на Прометеј“ на Богомил Ѓузел. Од каде потребата на маргиналните ликови да им се даде централно место? Претпоставувам, таквата перспектива е попровокативна за еден поет, но и за читателот. Несомнено, „хоризонтот на очекување“ на претпоставениот читател е важна карика во творечкиот чин!?

ЛД: Се сеќавам како се „роди“ мојава Ламја. Некаде до средината на деведесеттите години, многу се дружев со неколкутемина исклучителни македонски сликари: Митко Манев, Илија Пенушлиски, Глигор Чемерски. Токму Чемерски беше „нарачателот“. Само ми рече: „Сакам да направам голема графичка мапа на тема ’Св Ѓорѓи ја убива ламјата‘. Сакам да бидат тоа 7 листа комбинирани со 7 ’нарачани‘ песни од македонски поети на иста тема. Ти си меѓу нив. Единствената жена“. Можеби тоа беше таа „капсула“, тој збор „единствената жена“. Го видов убавиот Свети Ѓоргија, јунакот, и неа, грдата ламја. Тој се појави некако наконтен, накитен, светкав, дотеран, сакан, опејуван, а таа некако никаква, стара, грда, легната под нозете на неговиот коњ. Во следниот миг, нешто ми кажа, ми „светна“ и наеднаш таа, ламјата, ја видов свесна, зрела, своја, горда, и нејзината сила стана моќна, светкава, посебна. Ламја што зборува и со зборови заведува, и тој, убавиот свети Ѓорѓија, храбриот, е маѓепсан. Песната потоа се напиша речиси сама, за онолку време колку што природно ми требаше да испишам физички една и пол страница. Без да запрам, без што било да пречкртам. Ја напишав во еден здив, како со еден потег на четката, или како што би рекле филмаџиите „сѐ во еден кадар“. Мојата Ламја стана антологиска песна, често цитирана, рецитирана, спомнувана од феминистките, ама избирана и од мажи критичари, изучувана на женски студии, а друштво ѝ правеше прекрасната графика на Гиче, заедно со другите антологиски песни на убавите витези на македонската поезија, Петре, Радован, Богомил, Анте, и не се сеќавам сега кој беше шестиот и седмиот, кој од кој поубав и посилен поетски Ѓоргија.

ЛКД: Во творечкиот лудистички принцип би ги сместила и јазичните игри перманентно присутни во Вашата поезија. Мислам на песната „Кон Ластово 1“ (Жива мера), која е исткаена од зборови што започнуваат со „О“ (Одиме кон остров острига осамен осој озрачен озон...), или, на песната „Корчула“ (Тешка свила) во која лирскиот субјект и објект се наоѓаат затворени во некој отворен магичен круг, но и на петтостишието „Душо на мојата душа“ (Приватни светови) структурирано како молитва/молба/заповед/немоќ/страв... кое, всушност, претставува варијација на еден единствен стих-мисла. А каде се и оние инвентивни хаику проблесоци од типот на: „Псалм“ или „Зен на Кожуф планина“ (Приватни светови)?! „Љубопитството е мојата националност“, запишавте на едно место во Светот, мојот брат. Познато е дека љубопитството на царот Шахријар од приказните за 1001 ноќ е во дијалектичка врска со култната моќ на Шехерезада за раскажување приказни. Мислам дека во Вас живеат и Шехерезада и Шахријар во еден хармоничен брак!?

ЛД: Па не мора да се баш во брак, а уште помалку во „хармоничен“, нека бидат за промена во слободна врска. Вистинска. И да се надоврзам на толкуте цитати, еве може и јас да побарам помош од веќе нешто мое запишано – „Сите вистински љубови се недовршени“. Дај Боже да има уште место и време и за она донеискажано, донераскажано, донесонувано, зашто сакам да има љубов и време за љубов за повеќе од илјада и една ноќ...

ЛКД: Од друга страна, „Сѐ што не е автобиографија не постои“ – гласи финалето на песната „Три куси приказни за Мартин Бубер“ (Тешка свила). Колку Вашата креација се храни од личното, себното, своето? А колку се напојува и од омилената лектира, која е повторно еден личен избор? Зашто, во Вашата поезија и проза Вие водите дијалог со цела плејада врвни светски автори, а неретко и експлицитно ги цитирате. Кажете ни нешто за Вашиот личен книжевен Пантеон.

ЛД: Ми се допаѓа ова ваше вметнато зборче „нешто“. Како инаку да се присетам на сите утра и ноќи во кои сум самнувала и сум стемнувала со книга в раце. Да беше тоа еден од оние веќе спомнати разбои, баш ме интересира колку тоа километри (од пишан текст) исчитале моиве очи (ох, очи, бидете со мене, толку ми се гледа овој свет и ми се чита) и колку трепереше во осама мојава душа (сега намерно малку патетика, да не се помисли дека не сум македонски поет, ха-ха-ха). Всушност, во тоа „нешто“ е само дел од големата глад за неискажливото, очуденото, искажаното, сонуваното, допреното и недопреното, за галеното (и негаленото), за имањето и немањето, за физичкото допирање на зборовите, за нивниот ерос, телесност, мирис, температура, пулс... Една од најстрашните ноќни мори ми е: седам некаде, затворена во четири ѕида, и таму нема ни книга, ни хартија, ни молив... Ни небо ни природа. Тогаш се будам сета во пот, и не можам да се смирам. Познавам луѓе, некои ми се и блиска рода, кои ништо, ама баш ништо и никогаш не читаат и не изгледаат „несреќно“ или, не дај боже, неисполнето. Но, понекогаш им го фаќам тој некој мат поглед (а не зрак) во очите. Тоа нешто сосема голо ништо, кое ги издава меѓу две божем важни активности. И ми станува непријатно, неудобно. Прва го спуштам погледот за да им олеснам.

Мојот книжевен Пантеон е попрво нешто како влегување во вистинска шума. Во шумата живеат „малиот и големиот ветар“ (Гомбрович, Мартин Бубер, Бела Хамваш), звуците (Марина Цветаева, кралицата на моето срце), немирот на ноќта (Книгата на немирот и Фернандо Песоа, Кафка), криковите на птиците (Сиоран), мирисите (Градина, пепел и Киш), светлината (Тесла, портрет меѓу маските на Владимир Пиштало, Водениот жиг и Бродски), боите на сите годишни времиња (Тунелот на Сабато, Номадскиот дух на Кенет Вајт, Поетика на просторот на Гастон Башлар, Тетратките на Пол Валери), а понекогаш и некое вонпросторно време (поезијата на Руми, на Транстромер, Шимборска). Премногу наслови, автори во големото меѓувреме на читањето, а само една прошетка во само една шума. Стебла, столетни. Дон Кихоти, Робинзони, Вујковци Вањи, Моби Диковци, Хамлети, Одисеи, Медеи, Пенелопи... Илјадници недогледани стебла, недоисчитани книги, а сите имаат свои внатрешни прстени, а однадвор скали, многу скали да се довтаса врвот за да се допре небото.

ЛКД: Тука некаде се надоврзуваат и Вашите творечки пријателства со авторите од регионот. Вие сте една од основачите и уредничка во прекрасното регионално списание за литература Сараевски тетратки, кое излегува во Сараево (БиХ) од 2002 година, значи веќе цела една деценија. На тој начин, имате убава можност за промоција на македонската литература и култура, што е една благородна мисија. Вашите искуства околу ова списание?

ЛД: Во списанието Сараевски тетратки сум од неговото основање пред десет години. Уште го слушам сараевскиот трамвај, оној со неколку скршени прозорци „заработени“ во војната, кога првата група писатели пријатели уште од времето на бившата ни земја, собрана од г-ѓа Војка Смиљаниќ-Џикиќ, во една канцеларија на Правниот факултет, додека прозорците беа ширум отворени (затоа се слушаше трамвајот), со часови го создававме концептот на „можното“ списание. Никој не веруваше дека ќе избуткаме до вториот број. Дури ни болните оптимисти. И еве, годинава на СВП, се собраа една група уредници и точно на полноќ на 22 август ја прославивме со промоција десетгодишнината на Сараевски тетратки. Потпишавме и исполнивме илјадници страници, направивме 40 броеви, ни еден не помал од 450 страници, повеќе од петстотини писатели и преведувачи станаа автори на Сараевски тетратки. Доволно е да го отворите нашиот сајт www.sveske.ba и да влезете во уште една бескрајно занимлива, моќна книжевна шума. И, секако, македонските автори и македонската книжевност се дел од таа прекрасна книжевна симфонија, во која, ако имате добро уво, ќе може да го препознаете и секој инструмент (глас, ракопис) посебно. Горда сум и среќна што заедно со Елизабета Шелева и Роберт Алаѓозовски успеваме и се трудиме да го претставиме и да го преведеме „најдоброто“ од македонската книжевност, за наплатната рампа кај Табановце да не ни биде самобендисан и самодоволен лимит.

ЛКД: Обично, на крајот од секој разговор (иако овој наш дијалог ни оддалеку не го сметам за завршен, бидејќи уште многу прашања останаа непоставени, иако цело време лебдат тука некаде), логично следува прашање околу идните планови на авторка од Ваш формат или нејзината порака до младите автори. Но, во обид да им одолееме на стереотипите, конвенционалноста и баналноста, финалното прашање Ви го препуштам Вам. Во смисла, имате ли нешто што никој досега не Ве прашал, а сакате да го соопштите и да го споделите со нас, иако, како што велите во песната „Вие од другата страна“ (Жива мера): Обично доаѓате / пред да ја отворам душата / и Светот да го понудам на увид.

ЛД: Драга Лидија, вам и на Љубица Арсовска ви благодарам од срце што ми ја укажавте довербата и ми овозможивте олку многу да разговарам со себе. Ова интервју опфаќа три годишни времиња. Кога го почнавме овој разговор беше пролет. Вечерва, кога го одговарам последново ваше прашање, е 3 октомври 2012 година. Простете ми. Ноќта е топла, има јасна месечина. Седам, еве пред куќи, гледам во моите ноќни цвеќиња (жолтите хризантеми се како соѕвездија), си ставам чаша бело мускат вино со коцки мраз и си мислам што уште да ви кажам вам и себеси...

Би сакала да ја сочувам и да ја негувам својата љубопитност. Да ме држи желбата да учам нови нешта. Да пливам. Да исчитам некои добри но испуштени прекрасни книги, како што се Човек без својства на Р. Музил, Јосифовите браќа на Т. Ман. И сѐ додека очите ме држат, да бидам со Марина Цветаева, апсолутната поетеса на моето срце и време.

Да напишам нова книга. За мојата ерменска фамилија Дирјан. За прабаба ми Кајане, за прадедо ми Крикор, дедо ми Хрант, за чичкото на мајка ми Барјур, за нејзините никогаш видени тетки Еранухи и Ашхен. За тетка Шушан. За онаа чиста бело варосана соба каде што баба ми Ленка и нејзините две мали ќерки Нада и Олга чувале свилени буби. Го молам Бога да ми ја дочува тетка ми Кармен Шахарназјан, за оваа зима, додека паѓа снег, да ја посетам во Пловдив, да седнам карши неа и конечно да ја запишам долгата наша семејна приказна. И да ја допишам како знам и умеам.

Да, и во меѓувреме, морето кај островот Корчула да не ме заборави... и маестралот.

ЛКД: Ви посакувам ведро небо![1]

[1] Цитат од Снег за двајца. Од денешна перспектива, овие завршни зборови се пророчки, бидејќи Лилјана Дирјан замина во Вечноста на 13.12.2017 година. 

30
Mar
2021

ГО ОДБЕЛЕЖУВАМЕ МЕЃУНАРОДНИОТ ДЕН НА ТЕАТАРОТ ЗАЕДНО СО ТЕАТАР ЈОРДАН Х.К. ЏИНОТ

На 27 март, во 12 часот, во театарот во Велес премиерно ќе биде изведена претставата за деца „Шумска болница“, а во исто време ќе се промовира и сликовницата „Шумска болница“ во издание на „Полица“.
Сликовницата е прва од петте во серијалот што произлезе од адаптацијата на театарската претстава, работена според поемата на велешката поетеса Македонска Јанчевска. Модерните илустрации и дизајнот на сликовниците се на Филип Коруновски, кој е и автор на костимите и сценографијата на претставата. Уредничка на сликовницата е нашата колешка Vesna Kostovska .
Се гледаме во Велес на претстава, се читаме низ цела Македонија во сликовница
30
Mar
2021

Полица на тркала се паркираше во Велес

Отсега, секој ден, од понеделник до сабота (од 11 д 16 часот), велешани можат да ги најдат нашите најпопуларни книги, како и попопуларни изданија од други издавачи, на нашиот продажен штанд пред новиот театар.
Ние се радуваме на секоја средба со нашите читатели! Па, велешани, повелете ни на книги
19
Feb
2021

Пинк Флојд : кога свињите ќе полетаат

КНИГАТА ШТО ЈА РАЗОТКРИВА И СВЕТЛАТА, И МРАЧНАТА СТРАНА НА ПИНК ФЛОЈД

Пинк Флојд. Музичката група која со своите хитови од 70-те години изврши трајно влијание врз повеќе генерации и успеа да го задржи своето реноме на неприкосновен сликар на човековата состојба и младешкиот бунт.

Марк Блејк во оваа биографија на Пинк Флојд детално го опишува развојот на групата од музичките почетоци на членовите на првиот состав, преку повлекувањето на Сид Барет, до последното обединување на Вотерс, Гилмор, Мејсон и Рајт на „Лајв Ејт“ во 2005 година.

Излегувањето на книгата на македонски е вистински празник за сите обожаватели на Пинк Флојд. Можност да се навратат на времињата во кои биле под влијание на „дрогата“ што се крие во нивните стихови и да дознаат многу детали за животот и творештвото на нивните омилени музичари. За поновите генерации, пак, ова е книгата од која можат да тргнат во запознавањето со легендарата група, кое неминовно ќе ги навлече да навлезат во квалитетниот звук на Флојд, исполнет со ненадминат дијапазон од емоции и искуство.

Книгата е достапна во поснабдените книжарници, а може да се нарача и онлајн на: https://bit.ly/3pBWa0M

25
Jan
2021

Полица книжарница со Марија Митева

Денес во нашата книжарница авторката

ги разубави примероците од нејзината збирка раскази „Највисокото дно“ со уникатни пораки наменети за идните читатели - за оние кои самите ќе си ја купат книгата и за оние кои ќе ја добијат како подарок. Книгите со прекрасните картички со порака: „Знам, оди во вистински раце“, „Алал да ти е, супер избор“, „Ми ги читаш мислите“ или „За најдлабокото срце...“ и со потпис од Марија, можете да ги најдете само во нашата книжарница.

25
Dec
2020

Предлог за новогодишен подарок бр.5

ЗА ВАШИТЕ БУНТОВНИ ТИНЕЈЏЕРИ ШТО САКААТ ДА ЧИТААТ
Вистински подарок би била тетралогијата на Вероника Рот – тинејџерска, возбудлива и поучна.
Едно поинакво Чикаго. Дистописка реалност во која луѓето живеат поделени во предодредени фракции, според склоностите што ги имаат: Несебични, Искрени, Учени, Мирољубиви или Бестрашни. А тинејџерите во еден ден од својот живот носат одлука дали ќе останат во рамки на фракцијата на своите родители или засекогаш ќе го напуштат семејството и ќе се придружат на сличните на себе. Пред овој предизвик се наоѓа и 16-годишната Беатрис, која влетува во низа неочекувани настани кои ќе ѝ го променат животот засекогаш. Приказна распослана во четири продолженија со многу заплети, романса и непредвидливи завршетоци.
Во 2014 година беше снимен и филмот „Дивергенти“ со Шајлин Вудли и Тео Џејмс во главните улоги.
Книгите можете да ги купите со 30% попуст до крајот на годинава на Полица.мк или на саемот во @capitolmall.mk.
18
Dec
2020

Предновогодишен саем на книга во Рамстор мол

НОВОГОДИШНАТА КНИЖЕВНА МАГИЈА ПРОДОЛЖУВА
Од денес до недела, од 10 до 22 часот, повелете на нашиот штанд во

. Нашите популарни изданија по поволни цени, оригинални новогодишни честитки од

и новогодишни пакетчиња за децата. Се гледаме и се читаме!

18
Dec
2020

Предлог за новогодишен подарок бр.4

ЗА ДОБРИ БИЗНИСМЕНИ И УСПЕШНИ ТАТКОВЦИ

ОД МОМЧЕ ДО МАЖ: Вистински подарок за татковци, кој ќе ги научи како треба да постапуваат со своите синови за време на пубертетот. А за да го направат тоа, од книгата ќе научат што се служува со нивното момче во пубертетот, низ какви промени минува тоа и како влијаат околината и технологијата на неговиот живот. Забавна и поучна книга, исполнета со примери на родители од целиот свет кои успеале да им помогнат на своите деца да го пребродат најтешкиот период од животот и да се развијат од момчиња во мажи на најдобриот можен начин.

ЈАС, ТАЈКУНОТ: Што претставува деловниот успех? Како се станува успешен? Дали е потребно знаење, труд или среќа? Или сите три заедно? Дали еден човек може да биде успешен сам по себе или му е потребен вистински тим? Приказната на Мирослав Мишковиќ, човекот зад империјата „Делта“, во која раскажува за својот пат кон успехот и за сите предизвици со кои се соочувал и сè уште се соочува за да се задржи на врвот е вистински подарок за секој бизнисмен.

Книгите се достапни по намалени цени на Предновогодишниот саем на книгата во

, а можете да ги нарачате и на нашата веб-страница: https://kscnet.com/polica/

See Less
11
Dec
2020

Предлог за новогодишен подарок бр.3

Мода, здравје, убавина, шик, самодоверба, шарм, заводливост, љубов, еротика... Да се има или не деца, да се има или не сопруг, како е можно да се балансира меѓу работата и семејството, а и да се има време за себе, и да се биде успешна деловна жена... Жената на дваесет и првиот век која сака сè и може сè, но постојано живее со товарот на изборот на своите плеќи. И на триесет, и на четириесет години.

Две книги исполнети со динамични текстови полни со хумор ќе ја натераат секоја урбана жена да се препознае во ситуациите, да се замисли и насмее над животните предизвици и крстопати и да ги затвори книгите чувствувајќи се уште посамоуверена и посреќна со себеси си и со своето тело.